Czy miałaś kiedyś rodzinę?, Bill Clegg

"Czy miałaś kiedyś rodzinę?"  rozpoczyna się od "trzęsienia ziemi", dosłownie od wybuchu i pożaru, w którym ginie kilka osób. Ci, którzy pozostali przeżywają bolesną żałobę i o tym jest książka Clegga. 

Rozpisany na wiele głosów obraz żałoby układa się w polifoniczną opowieść o życiu małego miasteczka i samych bohaterów. Stopniowo odkrywane są przed czytelnikiem skomplikowane relacje pomiędzy bohaterami i rodzinne sekrety. Każdy z bohaterów po tragedii rozlicza się z popełnionymi w przeszłości błędami i zaniechaniami. Myśli co by było gdyby... Gdyby podjął inne decyzje, powiedział to, czego nie powiedział. To rozdrapywanie ran i samooskarżanie, ale jest w tym i wspominanie tych, którzy zginęli, chwile bliskości. Gwałtowne wydarzenia obnażają wszystko to, co gromadziło się w bohaterach latami, zasłaniane skrupulatnie przez maski codzienności: obowiązki, normy, schematyczne zachowania. 
Żałoba to stan umysłu i w tym aspekcie psychologia w powieści jest doskonała. Obrazu dopełniają gesty, decyzje, zachowania bohaterów, a one subtelnie podkreślają stan emocjonalny po stracie.

W tle pojawiają się kwestie rasizmu, ksenofobii, rozwarstwienia społecznego czy podziału ról społecznych, ale nie dominują. Pozwalają zrozumieć działania bohaterów i koleje ich losu, ale nie przesłaniają głównego tematu: żałoby, żalu, rozpamiętywania. Proporcje są precyzyjnie wyważone.

Smutna historia o przypadkowości życia  i jeszcze smutniejsza o bólu straty.

Autor: Bill Clegg
Tytuł: Czy miałaś kiedyś rodzinę?
Tłumaczenie: Maciej Płaza
Wydawnictwo: W.A.B.
Data wydania: 2016