Dziewczynko, roznieć ogieniek, Martin Šmaus

Wstrząsająca książka. Wyzwala całą gamę emocji, czasem skrajnych, od wściekłości po bezsilną rozpacz. 

"Dziewczynko, roznieć ogieniek"  Martina Šmausa to opowieść o losach Cygana od dzieciństwa po dorosłość. Andrej Dunek to współczesny Everyman, Każdy XX wieku. Każdy, który jest inny, który choć odrobinę różni się od otoczenia.  W jego przypadku ta inność - pochodzenie staje się jego fatum, przesądzając o całym losie. Odwołując się dalej do mitologii można by przyrównać bohatera do Odysa. Obaj są tułaczami, Odys jednak ma dom, ma swoje miejsce na ziemi, ktoś na niego czeka. Dunek to wieczny wygnaniec, który swojego miejsca szuka, stale jest w drodze jak Żyd Wieczny Tułacz, choć ten w niczym, poza pochodzeniem, nie zawinił. Poznaje Pragę i zapadłą wieś w Karpatach, więzienie, szpital psychiatryczny, ciężką pracę, nędzę i żebranie, i szczęście. Przeganiany wędruje z miejsca na miejsce poszukując akceptacji ludzi, przynależności do grupy, domu. Świat jest jednak nieludzki, i to zarówno świat samych Cyganów, jak i Czechów, i świat wsi, i świat miasta. W opozycji do XX wiecznych realiów stoi  mityczny świat górzystego pogranicza trzech krajów, gdzie jesienią czerwienieją buczyny i świat mitycznej przeszłości, wypełnionej muzyką. Zderzenie paskudnej codzienności i patosu znajduje też odbicie na poziomie języka. Obok poetyckich opisów przyrody stoją realistyczne opisy pracy, nędzy, brudu. Metafory zaskakująco często łączą te dwa światy np. kiedy to "dusza wylewa się w muzyce jak czarna woda z pękniętej rury".

Cyganie to we współczesnej Europie trudny temat, wzbudzający wiele emocji. Šmaus ten cygański świat portretuje realistycznie. Nie ma tu łatwej ckliwości, ani czynienia komukolwiek wyrzutów. Doskonale oddaje mentalność Cyganów. W wydarzenia wpleciona jest obyczajowość , pieśni i sposób myślenia bohaterów, zaś bohaterowie są mocno osadzeni w realiach.

"Dziewczynko, roznieć ogieniek" to wieloaspektowe spojrzenie na problem Cyganów, przemian i upadku ich świata. To głęboki i literacko doskonały opis przyczyn i konsekwencji tego upadku.   

Autor: Martin Šmaus
Tytuł: Dziewczynko, roznieć ogieniek
Tłumaczenie: Dorota Dobrew
Wydawnictwo: Książkowe Klimaty
Data wydania: 2013

Głosy Pamano, Jaume Cabre

Doskonała powieść o chorobliwej ambicji i zemście, rujnującej życie. To opowieść o zdradzie, tchórzostwie i bohaterstwie, o trudnych czasach faszyzmu w Hiszpanii. Historia ludzi z górskiej Toreny, wplątanych w mechanizmy wojny domowej i polityki, gdzie człowiek to ledwie trybik w młynach historii, jest rozpięta pomiędzy latami 30. XX wieku, prowadzi przez lata 70. aż po XXI wiek. 

"Głosy Pamano" są skomponowane jak rondo. Wszystkie epizody i główne postaci powracają w kolejnych odsłonach, dzięki czemu prawdę o wydarzeniach i bohaterach poznajemy stopniowo. Motyw przewodni to dzieje Oriola Fontellesa, tchórza i bohatera, oglądane z różnych perspektyw. Imponująca jest galeria żywych, emocjonalnie pełnych pierwszo i drugoplanowych postaci. Poszczególne wątki zostały perfekcyjnie skonstruowane i wzajemnie się uzupełniają i naświetlają przy kolejnym powrocie motywu. O muzyczności powieści decyduje nie tylko kompozycja ronda  ale i cała "orkiestra instrumentów" - bohaterów w tej polifonicznej i achronologicznej  narracji. Wielogłosowość prowadzona jest z żelazną konsekwencją. Czasem nawet w obrębie jednego, wielokrotnie złożonego zdania zmienia się pespektywa narracyjna. Dzięki temu zabiegowi znamy myśli i postawy kolejnych bohaterów - narratorów. Rytmika zdań bliska jest frazie Fuentesa.

Brak tu upragnionej sprawiedliwości dziejowej, tak łatwej i typowej dla miernych powieści.  Zamiast tego czytelnik otrzymuje szereg pytań bez jednoznacznej odpowiedzi na stale istotne pytania: o rolę człowieka w historii, o mechanizmy władzy, o uczciwość, sprawiedliwość, o granice człowieczeństwa, o to jacy naprawdę jesteśmy i w końcu o sens ludzkiego życia, by prawda "o życiu nie sprowadzała się jedynie do pauzy pomiędzy datami na nagrobku". 

Autor: Jaume Cabre
Tytuł: Głosy Pamano
Tłumaczenie: Anna Sawicka
Wydawnictwo: Marginesy
Rok: 2014