Zgiełk czasu, Julian Barnes

 

"Zgiełkowi czasu można przeciwstawić tylko muzykę."

            Bohaterem najnowszej książki Juliana Barnesa jest Dymitr Szostakowicz, ale biografia kompozytora jest pisana "od środka" . Od środka, bo od 1936 roku, kiedy kompozytor miał 30 lat i od środka, bo pod pozorem 3.osobowej narracji mówi sam Szostakowicz. Monologi wewnętrzne kompozytora są rozważaniami o losie artysty, który z konieczności jest uwikłany w kontakty z władzą. To analiza zależności jednostki od czasu, miejsca, ludzi, polityki. Analiza życia w świecie, gdzie ludzkie życie to ledwie fragment ogromnej dziejowej układanki. Pojedynczy element puzzli - jeśli jest z "innego obrazka" trzeba go usunąć lub przyciąć, wtłoczyć w wybrane miejsce i zmusić, żeby pasował. 

            Biografia Szostakowicza to opis walki pomiędzy pragnieniem tworzenia, a koniecznością podporządkowania się władzy i dla dobra rodziny, i po to, żeby przeżyć. Ale to życie to ciągły lęk, bo recenzje totalitarnej władzy, Stalina, a później Chruszczowa, to nie tylko recenzje dzieł, to w rzeczywistości decyzje o życiu artysty. "Teraz nie tylko recenzowano jego muzykę, ale opiniowano jego istnienie" - jak podsumowuje narrator.

            "Zgiełk czasu" to studium terroru, opowieść o upodleniu przez władzę. Barnes w jednym z wywiadów określił "Zgiełk czasu" jako "powieść faktu", ale to też rozważania, próba określenia przyczyn tych faktów i próba odpowiedzi na pytanie jak pogodzić sumienie z potrzebą pozostania przy życiu.

            Akcja powieści rozpoczyna się w 1936 roku przed windą, nocą, kiedy Szostakowicz czeka na aresztowanie, zresztą jak wielu innych. Boi się i czeka jak bohater, mimo że później nazywa siebie tchórzem, a "tchórzostwo karierą na całe życie". Kolejne epizody obejmują rok 1948, a później  1960. Rwana, fragmentaryczna narracja imituje tok myślenie artysty, ale język jest piękny, elegancki. Barnes starannie rozplanował kolejne akapity i wyraźnie je puentuje. "Zgiełk czasu" to świetna proza, fabularnie i kompozycyjnie dopracowana w najdrobniejszych szczegółach.

Autor: Julian Barnes
Tytuł: Zgiełk czasu
Tłumaczenie: Dominika Lewandowska-Rodak
Wydawnictwo: Świat Książki
Data wydania: 2017