Lato w Baden, Leonid Cypkin

Lato w Baden to fascynująca, prowadzona dwutorowo opowieść o dwu podróżach, dwu różnych osób, w różnym czasie, a jednak ściśle z sobą splecionych.

Jedna to opowieść o podróży, a może raczej pielgrzymce do Petersburga śladami Dostojewskiego. Narracja tej części jest prowadzona w pierwszej osobie i zawiera wyraźne wątki autobiograficzne (o życiorysie autora sporo we wspaniałym posłowiu Susan Sontag). Druga opowieść to prowadzona w 3. osobie historia podróży Dostojewskich do Baden. Pretekstem do snucia drugiej opowieści jest zabrana do pociągu książka: Dziennik Anny Grigoriewny Dostojewskiej. Obie historie przenikają się. Na płaszczyźnie narracji dzieją się równocześnie, bo dzieją się w świadomości pierwszoosobowego narratora. Powieść to zapis jego myśli, skojarzeń, porównań (choćby pociągów, światła czy pogody), retrospekcji i odtwarzanych-wymyślanych losów Dostojewskich. Na jednym planie wszystko jest realne, na drugim wszystko jest fikcją, literacką fikcją zbudowaną na faktach z życia Dostojewskiego i jego drugiej żony Anny. Narracja w tych partiach tekstu jest stale prowadzona w 3. osobie, ale z różnych perspektyw: Anny, Fiodora, czasem ich obojga. Równocześnie jest to powieść rozgrywająca się jakby mimochodem na wielu planach czasowych: w roku 1867, w czasie oblężenia Leningradu, w czasach powojennych. 

Efekt dwutorowości powieści udało się autorowi uzyskać stosując zapis strumienia myśli. Każdy akapit to taka myśl, jedno bardzo długie zdanie, złożone z krótszych, wydzielanych pauzami zamiast kropek. Dzięki temu możliwe jest płynne, niemal niezauważalne przechodzenie od jednego, do drugiego typu narracji, od jednej do następnej płaszczyzny czasowej, od autobiografii autora do wydarzeń z przeszłości. Mimo długości frazy książka nie nuży, to strumień myśli, który porywa czytelnika swoim wartkim nurtem.

Najtrudniej precyzyjnie określić o czym jest powieść Cypkina, nie sposób określić tego jednoznacznie. To, jak już była mowa, autobiograficzny zapis podróży do Petersburga, rozmów z przyjaciółką matki, wspomnienia narratora z okresu studiów i świadectwo fascynacji Dostojewskim. Na planie roku 1867 to opowieść o podróży Dostojewskiego z żoną na Zachód, biedzie, hazardzie, walce o własną godność, walce z upokorzeniem, ale też o miłości - dziwnej, trudnej, niemal nierealnej, bo akceptującej ukochaną osobę bez zastrzeżeń. Czy to tylko fikcja, kreacja i próba wypełnienia luk w biografii wielkiego pisarza? Na ile trafne są te nadpisane nad faktami emocje?

Autor: Leonid Cypkin
Tytuł: Lato w Baden
Tłumaczenie: Robert Papieski
Wydawnictwo: Fundacja Zeszytów Literackich
Data wydania: 2015